κανακαρια

• Αρχικη
• Επιχειρησεις
• Προορισμοι
• Αρθρα
• Χαρτης

• 
• 

Θρησκεία 17.10.2016

Τα ψηφιδωτά της Κανακαριάς

129

Χάρη στο ότι η Κύπρος από το 686 ζει υπό ιδιότυπο καθεστώς ουδετερότητας μεταξύ Αράβων και Βυζαντινών, δε επηρεάστηκε από τις οικονομικές διαμάχες και διασώθηκαν έτσι εντοίχια ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Τό σημαντικότερο ψηφιδωτό της Κύπρου σωζόταν στό ναό της Παναγίας της Κανακαριάς στό χωριό Λυθράγκωμη της Καρπασίας.

Τό ψηφιδωτό άποτοιχίστηκε βάναυσα άπό αρχαιοκάπηλους μετά τήν τουρκική εισβολή τοϋ 1974. Πωλήθηκε στό εξωτερικό καί μετά άπό μακροχρόνιο δικαστικό αγώνα επιστράφηκαν μερικά τμήματα του στήν Κύπρο, τά όποια φυλάσσονται σήμερα στό Μουσείο τοϋ Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ' στη Λευκωσία.

Παναγία της Κανακαριάς στό χωριό Λυθράγκωμη της Καρπασίας

Στο κέντρο του τεταρτοσφαίριου της αψίδας εικονίζεται μέσα σε ελλειπτική δόξα ένθρονη η Παναγία κρατώντας στα γόνατά της καθισμένο το Χριστό. Τή δόξα πλαισιώνουν δύο φοινικόδενδρα και δύο αρχάγγελοι πού κρατούν σκήπτρο. Στην περίμετρο τοϋ τεταρτοσφαιρίου της αψίδας υπήρχαν 13 μετάλλια - από τά όποια σώζονταν 10 - με προτομή του Χρίστου ή σταυρό στό κέντρο και των Δώδεκα Αποστόλων.

Τό θέμα υπογραμμίζει τό δόγμα της θείας Ενσάρκωσης, αλλά κατά ένα ασυνήθιστο τρόπο εξαίρεται ιδιαίτερα ή Παναγία, ή οποία περιβάλλεται από τή φωτεινή δόξα. Η δόξα τις πιο πολλές φορές χρησιμοποιείται για το Χριστό, ενώ στη συγκεκριμένη περίπτωση για την Παναγία προκαλώντας έτσι μεγάλο ενδιαφέρον στους ερευνητές. Αυτό μπορεί να συσχετίζεται με τις χριστολογικές έριδες την εν λόγω εποχή σχετικά με τη θεία και ανθρώπινη φύση του Χριστού. Η Παναγία συμβάλει στη θεία Ενανθρώπιση και θέλει έτσι τον ψηφοθέτη να ακολουθεί το δυοφυσιτικό ορθόδοξο δόγμα της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου της Χαλκηδόνας.

Βιβλικό επίσης κείμενο χρησιμοποιεί για την Θεοτόκο τη φράση « γυνή περιβεβλημένη τον ήλιον» και άρα ίσως ορθά τοποθετημένη η δόξα.
Τό μωσαϊκό της Κανακαριας θά πρέπει νά θεωρηθεί ώς ενα δείγμα αντίδρασης των ορθοδόξων μοναχών κατά τοϋ Μονοφυσιτισμοϋ.

Τεχνοτροπικά τό μωσαϊκό δεν έχει μεγάλη συγγένεια μέ. κανένα σωζόμενο μνημείο τοϋ 6ου αιώνα. Ή τέχνη του δεν παρουσιάζει πολλές αξιώσεις. Χαρακτηρίζεται άπό μετωπικότητα, αυστηρό ιερατικό ύφος, συνοπτική καί απλή δήλωση των χαρακτηριστικών, μέ ελεύθερες όμως γραμμές, πράγμα πού δίνει κάποια ελευθερία στό πλάσιμο και δύναμη στήν έκφραση.

Τό μωσαϊκό μπορεί νά χρονολογηθεί στά πρώτα χρόνια της βασιλείας τοΰ Ιουστινιανού Α' (527-565), στήν τρίτη μέ τέταρτη δεκαετία τοϋ 6ου αιώνα. "Ισως νά έγινε μέσα στά πλαίσια της ανοικοδόμησης της Σαλαμίνας άπό τόν αυτοκράτορα μετά τόν καταστρεπτικό σεισμό μεταξύ των ετών 526-528, πού θά κατέστρεψε πιθανόν τό μία γενιά παλαιότερο ναό της Λυθράγκωμης. Τό ψηφιδωτό της Κανακαριάς είναι τό αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα της τέχνης της πρώιμης ιουστινιάνειας περιόδου πού δέν έχει φθάσει ακόμα στήν αυστηρότητα της αφηρημένης τεχνοτροπίας τών τελευταίων χρόνων της βασιλείας τοϋ Ίουστινιανοϋ Α'.

Τεχνοτροπικά κάποιεςμορφές χαρακτηρίζονται από στατικότητα, σχηματοποίηση, έντονα περιγράμματα και μετωπικότητα, άλλες διακρίνονται για το μαλακό πλάσιμο της σάρκας με απαλές διαβαθμίσεις των χρωμάτων, ελεύθερη απόδοση και ζωντάνια όπως επίσης και τάση για φωτοσκίαση.

Ιφιγένεια Χρυσάνθου
Εκπαιδευτικός - Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια Βυζαντινών Σπουδών

Πηγές: Θ. Παπαδόπουλος – Ιστορία της Κύπρου
           Ν. Γκιολές – Η χριστιανική τέχνη στην Κύπ